بیانات رسول اکرم صلی الله علیه و اله و سلم در تمجید عقل و صفات 10 گانه مسلمان کامل از امام رضا علیه سلام

بیانات رسول اکرم صلی الله علیه و اله وسلم در تمجید عقل و عاقل

رسول اکرم صلی الله علیه و اله فرمودند:

خداوند چیزى بهتر از عقل را دربندگان تقسیم نکرده است،

پس خوابیدن عاقل از شب زنده داری جاهل بهتر است و در جاماندن عاقل از بالارفتن جاهل بهتر است..

و خدا ، نبی و رسولی را جز براى تکمیل عقل مبعوث نسازد و عقل او افضل از عقول تمام امتش باشد.. و آنچه در ضمیر خود دارد، از اجتهاد جمیع مجتهدین بالاتر است ..

و تا بنده‏ اى (حقیقت) واجبات را بعقل خود درنیابد (مانند آن است که )آنها را انجام نداده است (وبهره چندانی نبرده) ..

وهمه عابدان در فضیلت عبادتشان بپاى عاقل نرسند. عقلا همان أولو الألباب یا صاحبان خردند که در باره ایشان فرموده: تنها ایشانند که متذکر میشوند..(و خدا را به حقیقت یاد میکنند).وَمَا یَذَّکَّرُ إِلا أُولُو الأَلْبَابِ.. سورة البقرة آیة 269 »-الکافی -کتاب العقل والجهل

مولانا جلال الدین در تشریح این حدیث گرانبهای پیامبر (ص) میفرماید:

بس نکو گفت آن رسول خوش‌جواز

ذره‌ای عقلت به از صوم و نماز

زانک عقلت "جوهرست" این دو عرَض

این دو در "تکمیل" آن شد مفترض..

تا جلا باشد مر آن آیینه را

که صفا آید ز طاعت سینه را..

لیک گر آیینه از بُن فاسدست،

صیقل ،او را  دیر باز آرد به دست..

وان گزین آیینه که خوش مغرس است

اندکی صیقل گری آن را بس است...

(مغرس :جاى نهال کاشتن)

 در احادیث داریم که درجات و مقامات بندگان هم به میزان عقولشان است..

این تفاوت عقلها را نیک دان

در مراتب از زمین تا آسمان..

هست عقلی هم‌چو قرص آفتاب

هست عقلی کمتر از زهره و شهاب

هست عقلی چون چراغی سرخوشی

هست عقلی چون ستارهٔ آتشی

زانک ابر از پیش آن چون وا جهد

نور یزدان‌بین خردها بر دهد

عقل جزوی عقل را بدنام کرد..

کام دنیا مرد را بی‌کام کرد...

(مثنوی معنوی)

مولوی میگوید این عقل جزوی است که عقل را بدنام کرده و گرنه عقل ، جوهر وحقیقت همه عبادات ، آینه صافیِ سیمای جان و بسیار سنگین بهاست ...

مطلب همان است که مولای عارفان امیرمونان علیه السلام فرمود: خدا با چیزى بهتر از عقل پرستش نشود..

ما عُبِدَ اللّه ُ بِشَىْ ءٍ اَفْضَلَ مِنَ الْعَقْلِ...

بِنا عُبِدَالله..

 به ما خدا بندگی شود ...

(اصول کافی)

امام رضا علیه السلام فرمودند: عقل هیچ مسلمانی کامل نمی شود مگر در او ده خصلت باشد :

۱- امید به خیر و نیکى از او وجود داشته باشد ..

۲- مردم از شر او در امان باشند..

۳- کار خوب کم دیگران را زیاد می شمارد..

۴- کار خوب زیاد خود را کم می شمارد..

۵- از تقاضا و درخواست نیازمندان خسته نمی شود..

۶- در طول زندگى از طلب علم ملول نمی‌گردد..

۷- فقر در راه خدا برایش از توانگری بهتر است..

۸- نزد او خوارى در راه حقّ از عزت در راه دشمن خدا نزد او محبوبتر است..

۹- گمنامى برایش لذت بخش‏تر از شهرت است ..

سپس فرمود: آیا می دانید که دهمى چیست ؟

حضار پرسیدند : دهمى چیست؟آن حضرت فرمود:

۱۰- دهمى این است که با هر کس برخورد کرد بگوید او بهتر از من و پرهیزکارتر از من است زیرا مردم دو نوعند، یک دسته واقعا بهتر و پرهیزکارتر از او هستند و یک دسته بدتر و پست‏تر..وقتى شخصى را دید که از او بدتر و پست‏تر است بگوید شاید خوبى او در باطن است و پنهان بودن خوبیش به نفع اوست و خوبى من آشکار است که شاید این به ضرر من است..

اما وقتى کسى را دید که از او بهتر و پرهیزگارتر است در مقابلش تواضع می نماید تا به او برسد ..

اگر چنین کند مجد و بزرگواریش بالا گیرد و خیرش پاک و دلپسند، و نامش نیکو شود، و برتر از اهل زمان خویش می گردد..

 

متن روایت :

قال الرضا علیه السلام : لَا یَتِمُّ عَقْلُ امْرِئٍ مُسْلِمٍ حَتَّى تَکُونَ فِیهِ عَشْرُ خِصَالٍ-

الْخَیْرُ مِنْهُ مَأْمُولٌ وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونٌ- یَسْتَکْثِرُ قَلِیلَ الْخَیْرِ مِنْ غَیْرِهِ- وَ یَسْتَقِلُّ کَثِیرَ الْخَیْرِ مِنْ نَفْسِهِ- لَا یَسْأَمُ مِنْ طَلَبِ الْحَوَائِجِ إِلَیْهِ- وَ لَا یَمَلُّ مِنْ طَلَبِ الْعِلْمِ طُولَ دَهْرِهِ- الْفَقْرُ فِی اللَّهِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الْغِنَى- وَ الذُّلُّ فِی اللَّهِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الْعِزِّ فِی عَدُوِّهِ- وَ الْخُمُولُ أَشْهَى إِلَیْهِ مِنَ الشُّهْرَةِ-ثُمَّ قَالَ ع الْعَاشِرَةُ وَ مَا الْعَاشِرَةُ- قِیلَ لَهُ مَا هِیَ قَالَ ع لَا یَرَى أَحَداً إِلَّا قَالَ- هُوَ خَیْرٌ مِنِّی وَ أَتْقَى- إِنَّمَا النَّاسُ رَجُلَانِ رَجُلٌ خَیْرٌ مِنْهُ وَ أَتْقَى- وَ رَجُلٌ شَرٌّ مِنْهُ وَ أَدْنَى- فَإِذَا لَقِیَ الَّذِی شَرٌّ مِنْهُ وَ أَدْنَى- قَالَ لَعَلَّ خَیْرَ هَذَا بَاطِنٌ وَ هُوَ خَیْرٌ لَهُ- وَ خَیْرِی ظَاهِرٌ وَ هُوَ شَرٌّ لِی- وَ إِذَا رَأَى الَّذِی هُوَ خَیْرٌ مِنْهُ وَ أَتْقَى- تَوَاضَعَ لَهُ لِیَلْحَقَ بِهِ- فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ فَقَدْ عَلَا مَجْدُهُ- وَ طَابَ خَیْرُهُ وَ حَسُنَ ذِکْرُهُ وَ سَادَ أَهْلَ زَمَانِه.

(تحف العقول ؛ النص ؛ ص443- ابن شعبه حرانى، حسن بن على)